Knopgewichten 1820-1870

De voorgeschreven vorm van de messing knopgewichten was ‘omtrent cilindrisch eenigzins schuins naar boven toeloopende’.
Vanaf 1 Ned. pond en zwaarder werden ze voorzien van een vaste ring. De kleinere gewichten werden voorzien van een vaste knop.
De gewichten van 10, 5, 4, 3, 2 en 1 Ned. pond mochten eventueel ook met een knop worden uitgevoerd.

Knopgewichten mochten vervaardigd worden met een massa in alle veelvouden van het Ned. once, Ned. lood en het Ned. wigtje, tot negen van elke soort. De gebruikelijke massa’s waren: 1 Ned. pond (KIL.), 5, 2, 1 Ned. ons, 5, 2, 1 Ned. lood, 5, 2 en 1 Ned. wigtje.

Knopgewichten met een massa van 10 Ned. Pond (KIL.) zijn zeldzaam, exemplaren van 5, 4, 3 en 2 Ned. pond (KIL.) zijn schaars.
Zeer zeldzaam zijn de exemplaren met een massa van:
9, 8, 7, 6, 4 en 3 Nederlandse onsen/oncen (veelvouden van 100 gram)
9, 8, 7, 6, 4 en 3 Nederlandse loden (veelvouden van 10 gram)
9, 8, 7, 6, 4 en 3 Nederlandse wigtjes (veelvouden van 1 gram)

Lamelgewichten mochten gemaakt worden met een massa in alle veelvouden van de korrel tot negen korrel. De massa werd aangeduid met de hoofdletter K zonder punt of met KORREL (1 korrel = 100 milligram).
Zeldzaam zijn de exemplaren met een massa van: 9, 8, 7, 6, 4, en 3 korrel (veelvouden van 100 milligram).

In de periode 1820-1870 werden overwegend de volgende opschriften op de gewichten aangebracht:
NED. POND (KIL.)/1000 w (= 1000 gram of 1 kilogram)
NED. ONC/NED. ONS/100 w (= 100 gram)
NED. LOOD/ N.L./10 w (= Nederlands lood = 10 gram)
N.W./w (= Nederlands wigtje = 1 gram)
KORREL/K (= 0,1 gram)

De periode 1820-1870 kende meerdere varianten, waaronder: voor Nederlandse ponden: NED. PONDEN, NEDERLANDSCH POND, NEDERLANDSCHE PONDEN, N.P., N.P.K., KILOGRAMME, KILOG
voor Nederlandse onsen: N.O., NED. ONCE, NED. ONCEN, NED ONSEN, NED ONZEN
voor Nederlandse loden: NED. LODEN, NED. LOODEN
voor Nederlandse wigtjes: NED. WIGTJES, NED. WIGTIES

Knopgewichten 1870-1912
De nieuwe IJkwet d.d. 07-04-1869 (Staatsblad no. 57) trad op 01-01-1870 in werking. In de periode 1870-1912 werden de messing gewichten vervaardigd conform het Koninklijk Besluit d.d. 16-10-1869 (Staatsblad no. 159), echter niet direct en altijd. Na ingang van de nieuwe IJkwet bleven veel gewichten uit de periode 1820-1870 op onder meer de volgende manieren in gebruik:

Meestal werden de gewichten vanaf 1870, zonder deze aan te passen, doorgeijkt.

Sporadisch kwam het voor dat de gewichten werden aangepast aan de nieuwe IJkwet door: de oude massa- aanduiding en oude arrondissementijkersmerken te hand­haven en op het gewicht een kantoormerk en de lopende jaarletters af te slaan, Dat gebeurde als een fabrikant gewichten met de oude massa-aanduiding op voorraad had en hij die aan de nieuwe wet ging aanpassen.

Het aanpassen van gewichten aan de nieuwe ijkwet die op 01-01-1870 in werking trad, gebeurde voor zover bekend alleen in 1870.
Op die manier aangepaste gewichten staan bekend als zogeheten ‘overgangsgewichten’.
In de periode 1870-1912 werden de knopgewichten vervaardigd als cilindrische gewichten met een massa van 1 kilogram, 5, 2, 1 hektogram, 5, 2, 1 dekagram, 5, 2 en 1 gram.

Het cilindrische model is voorgeschreven als ‘eene cilindrische gedaante’ met een vastgegoten knop. In plaats van een knop mochten de gewichten van 1 kilogram en zwaarder ook van een vastgegoten ring worden voorzien.

In de periode 1870-1912 werden overwegend de volgende opschriften op de gewichten aangebracht:
KILOGRAM./KILOGR./KILOG. (= 1000 gram of 1 kilogram)
HEKTOGRAM./HEKTOGR./HEKTOG. (= 100 gram)
DECAGRAM./DEKAGR./D.G. (= 10 gram)
GRAM./G. (= gram)

De opschriften werden in de wet met kleine letters vermeld. Op de gewichten werden ze echter altijd met hoofdletters afgeslagen, gevolgd door een punt. Naast de genoemde opschriften mochten tevens nog vermeld worden: POND (= kilogram), ONS, LOOD of WIGTJE. Soms werden deze oude opschriften nog voorafgegaan door de afkorting NED. Dat betrof gewichten uit oude voorraden waarop een overgangs­regeling van toepassing was.

Knopgewichten 1941-1998, gewichten voor gewone weging
In de periode 1941-1998 mochten de cilindrische messing knopgewichten voor gewone weging worden vervaardigd met een massa van
2 en 1 kilogram, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram. In de periode 1941-1998 werden de volgende opschriften op de gewichten aangebracht:
kilogram (= 1000 gram of 1 kilogram)
gram (op gewichten van 500, 200 en 100 gram) = gram
g (op gewichten van 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram) = gram
De opschriften op de messing gewichten werden met kleine letters geschreven, zonder punt.

Knopgewichten 1941-1945, zinken gewichten
In de periode 1941-1945 mochten de cilindrische zinken knopgewichten worden vervaardigd met een massa van 2, 1 kilogram, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram.

Waarschijnlijk zijn er in de periode 1941-1945 alleen zinken knopgewichten van 1 kilogram t/m 5 gram en alleen tussen 20-01-1943 en 11-05-1943 zinken knopge­wichten van 2 en 1 gram geproduceerd. Zinken knopgewichten van 2 kilogram zijn tot nu toe niet bekend.
Een zinken knopgewicht van 1 kilogram wordt zelden gevonden.

Zinken knopgewichten van 2 en 1 gram mochten worden gefabriceerd tussen 20-01-1943 en 11-05-1943. Per circulaire van de Inspecteur van het IJkwezen d.d. 11-05-1943 werd toestemming verleend om de zinken knopgewichten van 2 en 1 gram weer van messing te maken in verband met moeilijkheden bij het ijken. Het kwam namelijk regelmatig voor dat het gewichtlichaam bij het stempelen scheurde. In de periode 1941-1945 werden de volgende opschriften op de zinken gewichten aangebracht:
kilogram (= 1000 gram of 1 kilogram)
gram (op gewichten van 500, 200 en 100 gram) = gram
g (op gewichten van 50, 20, 10, 5, 2 en 1 gram) = gram
De opschriften op de zinken gewichten werden met kleine letters geschreven, zonder punt.